Li bakurê Çîyayê Şeytên Rasta Çêrme
(Yedisu) heye. Dirêjayîya vê rastê li dor 12 û firehîya wê jî di navbera 2-4
kîlometreyan de ye. Çemê Pêrî di nav vê rastê re derbas dibe, berî ku bigîhêje Derbenda
Kelxaçê vê rastê bi aluvyonan dinuxumîne. Lewra erdê vê deverê berdar e. Fasûle,
genim, ceh, garis û hin zerzewat (sebze) li vir tên çandin.
Ji Çîyayê Baxirê (Koyê Baxirê) Çemê Femê
(Baxirê) xwe bera ser vê deştê dide û tev li Çemê Pêrî dibe. Gelîyê vî çemî kûr
e lê ne pir asê ye, li derdorên vî çemî zevîyên çandinîyê hene.
Piştî ku Çemê Femê tev lê dibe, Çemê Pêrî di
nav Çîyayê Şeytên re derbas dibe û ber bi başûr ve diherike. Heta nêzîkî Gêxîyê
gelî û derbendeke kûr û teng çêdike, ev devera ku jê re Çem an Derbenda Kelxaçê
tê gotin pir asê ye, qet tu zevî li vê deverê tuneye.
Çemê Pêrî piştî ku Gêxîyê derbas dike ber bi
başûrê rojava diherike. Gelîyê çem teng û kûr e, gelek deverên wê asê ne. Li vê
deverê ji çîyayên bakurê rojava û Çîyayê Sulbusê (Silpûz, Çîyayên Sulb û
Star [1])
gelek av xwe bera ser vî çemî didin. Çîyayê Sulbusê nêzîkî navçeya Xorxolê
(Yayladere) ye, her çiqas ji dûr ve pir tûjik xwîya dike jî jorê çîya dûz e û
her dem bi berf e. Gelîyê Çemê Xopûsê (Yazgünü, gundê Gêxî) teng, kûr û asê ye.
Li başûrê rojhilatê Xorxolê, li ser Çemê Pêrî Bendava Ozluce (Özlüce barajı)
hatiye çêkirin. Çemê Pêrî, li derdora gundên Qêçiyan (Kayacı), Hêwedan
(Ayvatlı) tev li Kebanê dibe.
Gelîyê Çemê Xopûsê (Yazgünü) teng, kûr û asê
ye. Li derdora gelîyê çem gelek rastên piçûk hene. Çandinî li van rastan pêk
tê. Genim, ceh û patat (qartol) tên çandin. Patat herî pir li gundê Zêynan
(Zeynellî-Navçeya Xorxol) şîn dibe. Darên fêkî jî şîn tên: Gûz, gelek cureyên
alûceyan (erîk), mişmiş, tû. Di nav gelî de li hin deveran darên gûzan dibin
daristan, gûzên van deveran pir hêja ne; mezin in, qalikên wan zirav in û qinên
wan jî spî ne. Li derdora Gêxîyê darên bindeqan (findeq, findiq) jî şîn dibin,
Di navbera gundê Qazîkoy (Kadıköy) û Xogas (Dallıca) de gelek darên bindeqan
hene. Derdora Gêxî û Xorxolê ji hêla avûhewayê jî balkêş e. Bakurê Gêxî, ber bi
Çîyayê Şeytên di meha Gulanê de jî sar û seqem e, berf li erdê ye; lê li gelîyê
Çemê Pêrî, li gundê Çemê Zêynê (Surmelikoç), 15 km . li bakurê Depê (Karakoçan)
tû digîhêjin, êdî tên xwarin. Heta pembo jî tê çandin.
Ev dever ji ber ku asê ye û darên mazî pir
in, herî pir bizin tê xwedî kirin. Gundî havînî derdikevin zozanên nêzîkî xwe.
Li başûrê Çemê Xopûsê, li jorî gundê Zêynan (Zeynelli) Rasta Deştê (Gökçedal)
ji bo xwedîkirina kerîyan pir baş e.
Her çiqas ev dever ji hêla erdnîgarîyê pir
dewlemend be jî nifûsa wê kêm e. Heta Şerê Yekem yê Dinyê û komkujîya Ermenan
(1915), nifûsa Ermenan li vê deverê pir bû; Ermen li vê deverê gelê herî
dewlemend, desthilatdar û şareza bûn. Piraya navên vê deverê yên Ermenan in.
Gelek erdhej (zelzele) li vê deverê pêk
hatinin û hîn jî pêk tên. Ji Gêxî ber bi Kanîreşê û heta Gimgimê (Warto) xetek
erdhejê heye ku heta aniha gelek erdhej li ser vê xetê pêk hatinin. Wek mînak;
di sala 1949an de li Kanîreşê erdhejek ku magnîtuda wê 7 bûye pêk hatîye û 450
kes mirine.
Germava
Golan (Golan kaplıcaları), li rexê
Çemê Pêrî, li derdora Kerboz (Kuşbayırı, gundê Depê) dimîne, rêya Elezîz-Çoligê
di vir re derbas dibe.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder